Ο ρόλος της διατροφής στην πρόληψη του καρκίνου

*Της Διονυσίας Βαρδακαστάνη

Η εμφάνιση οποιασδήποτε μορφής καρκίνου, πέραν από γενετικούς παράγοντες, φαίνεται, μέσα από την επιστημονική βιβλιογραφία, πως σχετίζεται με τη διατροφή, το αυξημένο σωματικό βάρος, τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα και με άλλους παράγοντες που βρίσκονται σε απόλυτη συνάρτηση με τον τρόπο ζωής μας. Η τροποποίηση των παραγόντων κινδύνου μπορεί να αποτρέψει το 30% των μορφών καρκίνου, σώζοντας χιλιάδες ανθρώπινες ζωές.

Δεν είναι τυχαίο που η παγκόσμια ερευνητική κοινότητα έχει θέσει στο επίκεντρο τη Μεσογειακή Διατροφή. Η πληθώρα θρεπτικών συστατικών που προσφέρει το πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής, έχει συσχετιστεί με τη μακροζωία. Η υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών και ενός υγιούς τρόπου ζωής, επιδρούν θετικά, προλαμβάνοντας την εμφάνιση κληρονομικών και μη κληρονομικών παθήσεων, περιλαμβανομένων και διαφόρων μορφών καρκίνου. Το Μεσογειακό Πρότυπο Διατροφής είναι φτωχό σε κόκκινα κρέατα και πλούσιο σε ελαιόλαδο, ξηρούς καρπούς, σπόρους και ψάρια, τροφές με μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά, συνδέοντας την υψηλή κατανάλωσή τους με μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου. Δεδομένα που επιβεβαιώνονται και μέσα από τη μελέτη EPIC, Ευρωπαϊκή Προοπτική Μελέτη για τον Καρκίνο και τη Διατροφή, η οποία έδειξε ότι τα άτομα που κατανάλωναν  μία μερίδα (80g) ψάρι την ημέρα, μείωσαν τον κίνδυνο του καρκίνου του εντέρου κατά 30%, σε σύγκριση με άτομα που έτρωγαν μικρότερη ποσότητα. Επίσης τα άτομα που κατανάλωναν περισσότερες μερίδες λιπαρών ψαριών, σε εβδομαδιαία βάση, είχαν χαμηλότερο ρίσκο εμφάνισης καρκίνου του μαστού.

Όχι στα κορεσμένα λιπαρά 

Aπό την άλλη, η κατανάλωση μιας δίαιτας «Δυτικού Τύπου», πλούσιας σε επεξεργασμένα τρόφιμα, απλά σάκχαρα και κόκκινο κρέας, έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου. Πιο συγκεκριμένα, το κόκκινο κρέας (μοσχάρι/βοδινό, χοιρινό, αρνί, αλλαντικά)  έχει υψηλές συγκεντρώσεις κορεσμένου λίπους, το οποίο έχει συσχετιστεί με τον καρκίνο παχέος εντέρου. Εξάλλου, στην πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβρη του 2021 στο Nutrients, φαίνεται πως το ρίσκο εμφάνισης καρκίνου του μαστού αυξάνεται, όταν η κατανάλωση τρανς λιπαρών οξέων (επεξεργασμένα, συσκευασμένα τρόφιμα) είναι αυξημένη. Αντίθετα, μια διατροφή πλούσια σε καροτενοειδή (α-καροτένιο, β–καροτένιο, λυκοπένιο), βιταμίνες και ιχνοστοιχεία έχει προστατευτική δράση έναντι της ανάπτυξης καρκίνου του μαστού.

Προσοχή στον τρόπο μαγειρέματος 

Εξαιρετικής σημασίας για την πρόληψη του καρκίνου είναι και ο τρόπος μαγειρέματος του φαγητού, με όλο και περισσότερες έρευνες να θέτουν υπό το μικροσκόπιό τους και αυτό το θέμα.  Η αυξημένη κατανάλωση καπνιστών και ψητών, έχει συνδεθεί με τον καρκίνο του στομάχου, του προστάτη και του παχέος εντέρου, αλλά και του καρκίνου του μαστού. Σύμφωνα με τα δεδομένα που προκύπτουν από τις έρευνες, οι «ένοχοι» είναι οι πρωτεΐνες των ζωικών τροφίμων, οι οποίες σε υψηλές θερμοκρασίες (BBQ) μετατρέπονται σε ετεροκυκλικές αμίνες – ουσίες με καρκινογόνο δράση – καθώς και οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (με εξίσου καρκινογόνο δράση), οι οποίοι σχηματίζονται, όταν το λίπος θερμαίνεται και στάζει στα κάρβουνα. 

Πρόληψη με φυτικές ίνες

Ένα πρόγραμμα διατροφής πλούσιο σε φυτικές ίνες (30γ/ημέρα) φαίνεται πως παρέχει προστατευτική δράση έναντι της εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, ο οποίος κατατάσσεται ως η 3η συχνότερη μορφή καρκίνου παγκοσμίως. Οι φυτικές ίνες αποτελούν έναν από τους σπουδαιότερους διαιτητικούς παράγοντες.  Εντοπίζονται σε λαχανικά, φρούτα, δημητριακά ολικής άλεσης και όσπρια και βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας της Μεσογειακής Διατροφής. Επίσης οι ισοφλαβόνες που βρίσκονται στη σόγια, (φυτοοιστρογόνα: φυτικές ενώσεις που μεταβολίζονται σε ουσίες με οιστρογονική δράση) φαίνεται πως παρουσιάζουν προστατευτική δράση έναντι του καρκίνου του μαστού και του προστάτη.

Διατήρηση σταθερού σωματικού βάρους

Από τα μέχρι τώρα δεδομένα προκύπτει επίσης ότι το αυξημένο βάρος,  και συγκεκριμένα το υψηλό ποσοστό σωματικού λίπους, σχετίζεται με την ανάπτυξη κάποιων μορφών καρκίνου. Η λογική συσχέτιση αφορά στα υψηλά επίπεδα  οιστρογόνων, ινσουλίνης και παραγόντων αύξησης με χαρακτηριστικά χρόνιας φλεγμονής, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, της δεύτερης πιο συχνής μορφής καρκίνου στο γυναικείο πληθυσμό. Ο κίνδυνος είναι ακόμη υψηλότερος σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. 

Ασπίδα η άσκηση

Η απουσία σωματικής άσκησης έχει ταυτιστεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ αντίθετα η τακτική φυσική δραστηριότητα φαίνεται πως δρα προστατευτικά. Οι συστάσεις προτείνουν έναν ενεργό τρόπο ζωής με τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας φυσικής δραστηριότητας ή τουλάχιστον 75 λεπτά έντονης φυσικής δραστηριότητας την εβδομάδα. Με βάση τις συστάσεις της Αμερικανικής Αθλητιατρικής Εταιρείας (ACSM), η άσκηση προσφέρει προστατευτική δράση, ενώ ταυτόχρονα είναι ασφαλής συμπληρωματική θεραπεία σε νοσούντες, με εφαρμογές τόσο κατά τη διάρκεια της αντικαρκινικής θεραπείας, όσο και κατά την αποθεραπεία.

Μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ 

Αξίζει να σημειωθεί πως στην ομάδα των τροποποιήσιμων παραγόντων κατέχει εξίσου σημαντική θέση η μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ. Έρευνες δεικνύουν πως τα άτομα που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλης στην καθημερινότητά τους, έχουν αυξημένες πιθανότητες να νοσήσουν με καρκίνο . Συγκεκριμένα η κατανάλωση τριών ποτών την εβδομάδα, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ή και επανεμφάνισης της νόσου κατά 15%, λόγω της αύξησης των οιστρογόνων και των βλαβών στο DNA τις οποίες προκαλεί το αλκοόλ και κατά 10% για κάθε επιπλέον ποτό που καταναλώνεται καθημερινά. Η συχνή κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί παράλληλα υψηλού κινδύνου παράγοντα και για τον καρκίνο του πεπτικού, ενώ στην προοπτική μελέτη EPIC, φαίνεται πως σε υψηλότερο κίνδυνο βρίσκονταν όσοι έπιναν μπύρα και όχι κρασί.

Χιλιάδες ζωές μπορούν να σωθούν επιλέγοντας εξατομικευμένες στρατηγικές πρόληψης, πάντα σε συνεργασία με το θεράποντα ιατρό και τον κλινικό διαιτολόγο.

*Συντονίστρια Ιατρικών Επισκεπτών Ομίλου ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗΣ 
Κλινική Διαιτoλογία (MSc)
Διδακτορική φοιτήτρια τμημ. Διατροφής & Διαιτολογίας Πανεπιστημίου Λευκωσίας